In België (maar tevens geldend voor heel West-Europa) is het verkeerd beeld ontstaan dat Auschwitz het geheel van de Shoah omvat. Dit is niet verwonderlijk, de meeste Joden uit onze contreien werden gedeporteerd naar en vernietigd in Auschwitz.
Onder de codenaam Aktion Reinhard (ook wel bekend als: Aktion Reinhardt of Einsatz Reinhard(t), genoemd naar Reinhard Heydrich), werden in 1942 en 1943 ongeveer 1,5 tot 2 miljoen Poolse Joden voornamelijk in de gaskamers van de vernietigingskampen Bełżec, Sobibór en Treblinka vermoord. Aktion Reinhard was één van de grootste niet-militaire operaties tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Anders dan Auschwitz zijn er weinig sporen overgebleven van de uitroeiingscentra in het voormalige Generaal-Gouvernement, het Polen tijdens WO II. Deze leegte wordt gecompenseerd met uiterst interessante memorialen en musea.
Om een antwoord te bieden aan deze misvatting heeft de Auschwitz Stichting naast haar jaarlijkse studiereis naar Auschwitz-Birkenau een nieuwe studiereis op poten gezet: ‘In het spoor van de Shoah in Polen’.
In 2015 kreeg ik de kans om deel te nemen aan deze studiereis die ons vanuit Warschau, naar onder meer Łódź, Chelmno, Radom, Lublin, Majdanek, Zamość, Bełżec, Włodowa, Sobibór, Siedlce, en Treblinka bracht. Een zeer emotioneel geladen reis naar de relieken van de ‘Aktion Reinhard’.
Daarbij werd zoveel als mogelijk de chronologische volgorde van de gebeurtenissen voor en tijdens WO II gerespecteerd. Elke stap door de reis heen hield zich eveneens aan een steeds terug te vinden logisch verloop: bezoek aan de stad met daaraan gekoppeld bezoek aan het voormalige getto, via de Umschlagplatz (plaats waar de Joodse bevolking verzameld werd om te worden gedeporteerd) en executieplaatsen om uiteindelijk te eindigen bij het vernietigingscentrum en crematoria.
Dat dergelijke reis bij de negentien deelnemers heel wat emoties opriep is een overbodig statement. De twee geschiedkundigen van de Stichting hadden deze reis dan ook tot in de puntjes voorbereid en brachten ons doorheen de hele reis telkens zeer gedetailleerde geschiedkundige duiding.
Het was op deze reis, in het stadje Włodowa, pal op de grens van Wit-Rusland, dat ik de inspiratie opdeed voor dit beeldje. Nabij het kleine stadje was in WO II een nazi-werkkamp. Het overgrote deel van de stadsgenoten waren Joods en het laat zich raden waar die 13.000 joden zijn beland,…
Op vandaag telt het stadje ongeveer 15.000 inwoners waaronder 0 Joden. Wel resten er nog pal naast elkaar twee synagogen. De grote synagoog is ingericht als museum, de kleine doet dienst als tentoonstellingsruimte. Bij ons bezoek liep daar een tentoonstelling van ene Jan Pawłowski. Deze Poolse beeldhouwer werkt voornamelijk in lindenhout en zijn figuren zijn geïnspireerd op muzikanten, religieuze en andere duivelse figuren, boeren én… Joden . En bleek de laatste groep nu net het hoofdthema te vormen maar dan eerder op een spottende manier. Mijn eerste reactie was dan ook: ‘En dit in een voormalige synagoog, kust nu mijn gat.’
Het beeldje werd gecreëerd op basis van een foto op de CompactDisk van mijn fototoestel en een onuitwisbare herinnering in mijn geheugen. Het helpt mij elke dag herinneren aan wat een criminele despoot en zijn al even criminele aanhang kan veroorzaken.
Dit beeldje is gesneden in lindenhout en afgewerkt met kleurloze was. De letters zijn gekapt in een sokkel van arduin.